Salazarský dialekt - Salazarese dialect

Salazarese
Zaraitzuko uskara
Rodilý kŠpanělsko
KrajSalazarské údolí, Navarra
Vyhynulý(2 řečníci v roce 2002)[Citace je zapotřebí ]
Kódy jazyků
ISO 639-3–
GlottologŽádný
Behe nafarrera.svg
  Salazarese

Salazarese (lokálně Zaraitzuko uskara) je Baskický dialekt z Salazarské údolí z Navarra, Španělsko.

v Angličtina to je také známé jako Zaraitzu Basque, Zaraitzu dialekt nebo Salazar dialekt; v španělština tak jako salacenco a v baskičtině jako Zaraitzuko euskara.

Baskičtinou se v údolí Salazar mluvilo až do první poloviny 20. století; od té doby začal počet řečníků a dramatický pokles. V době jazykového sčítání lidu z roku 2002[Citace je zapotřebí ] existovali pouze dva rodilí mluvčí, oba ve věku nad 85 let, a během několika let Salazarese vyhynul.[1] Jeho rysy však byly zdokumentovány v průběhu 19. a 20. století.

Od 80. let 20. století došlo k obrození baskického jazyka ve Španělsku. Výsledkem je, že nyní mluví zhruba čtvrtina obyvatel údolí Standardní baskičtina. Salazarský dialekt by bylo možné do jisté míry oživit výukou jeho vlastností reproduktory Batua.

Dějiny

18. století

Byly napsány některé náboženské texty: křesťanské nauky z Itzalle a Orontze[2] a texty vydané nakladatelstvím Satrustegi.[3][4]

19. století

Kromě více náboženských textů existuje řada významných výzkumných prací Louis-Lucien Bonaparte.[5]

Přeložil Pedro Jose Sanper Matoušovo evangelium.[6] a Jose Urrutia se ujali překladu Arturo Campion „Orreaga“.[7]

20. století

  • Ziriako a Federiko Garralda napsali několik článků v časopise „Euskal Esnalea“ v místním baskickém Zaraitzu v letech 1911 až 1925, které se týkaly různých témat: příběhy, hádanky, úryvky, místní historie, veterinární vědy, tradice a hry pro děti.[8][9]
  • Azkue shromáždil několik přísloví a příběhů v Zaraitzu Basque ve svých pracích baskického folklóru a etnografie.[10] Také ve svém slovníku shromáždil značné množství místních slov.[11]
  • Koldo Mitxelena studoval dialekt důkladně od roku 1958.[12]
  • Jose Estornes Lasa shromáždil příběhy a pasáže Zoilo Moso v roce 1969.[13]
  • Koldo Artola vydal zvukové nahrávky, které nahrával v letech 1975 až 2003 v Zaraitzu.[14]

21. století

Aitor Arana shromáždil svědectví baskických mluvčích Zaraitzu a v roce 2001 vydal slovník dialektu,[15] a příští rok kniha gramatiky.[16] V roce 2004 vydal sbírku textů a přednesl kletby místního Baskicka v údolí.[2] Je třeba zmínit také práci výzkumné pracovnice Inaki Camino.[17][18][19]

Text

SalazarianStandardní baskičtina (Batua)
Já
Gauerdi da. Errege Karlomagno Aurizperrin dago bere ejerzito guziarekin: zeruan ez da ageri ez ilargirik eta ez izarrik; urruneala su handi batzurek argitzen die mendien artean. Frankoek kantatzen die herrian, Altabizkarreko inguru senti dira otsoen lotsagarrizko ainuriak, uskaldunek txorrosten ditie arte konetan beren dardo eta aizkurak Ibañetako peina eta harrietan.
II
Antsiarekin Karlomagnok ezin ahal izan du loa bildu beregana; ohatze sahetsean bere pajexko batek leitzen du amoriozko kontu bat; urruntxeago, Erroldan azkarrak garbitzen du bere Durandarte ezpata famatua eta Turpin arzobispo onak errezatzen du Jangoikoaren Ama sanduari.
III
- Ene pajexkoa - erran zakon Errege Karlomagnok; - zer da gauazko isiltasuna hausten duen arroitu kori? —Jauna, - errespondatu zakon pajeak; - Dira Iratiko, itxasoa beino handiagoko, oihanaren hostoak, haizeak mogiturik. - A! gazte maitea, iduri du hiltzearen oihua eta ene bihotza beldur da.
IV
Gaua guziz ilun dago. Ez da ageri ez ilargirik eta ez izarrik zeruetan; urruneala su handi batzurek argitzen die mendien artean; frankoak lo daude Aurizperrin; Altabizkarreko inguru otsoak ainuriaz daude eta uskaldunek txorroxten ditie beren dardo eta aizkurak Ibañetako peinetan.
PROTI
Zer da arroitu kori? - galdegin zuen berriz Karlomagnok, eta pajeak, loak errenditurik, ez zakon kontestatu. - Jauna - erran zuen Erroldan azkarrak; - da mendiko ugaldea, da Andresaroko ardi-saldoen marraka. - Suspiro bat iduri du - erran zuen franko erregeak. - Kala da, Jauna - errespondatu zakon Erroldanek; - Herri konek poblíž egiten du gutaz oritzen denean.
VI
Antsiarekin Karlomagnok ezin ahal izan du loa bildu beregana; lurra ta zeruak argirik gabe daude; otsoak ainuriaz daude Altabizkarren; uskaldunen aizkurek eta dardoek argitzen die Ibañetako haritzen artean.
VII

A! - suspiratzen du Karlomagnok. - Ez doket lorik egin; su batek erretzen nu. Zer da arroitu kori? - Eta Erroldanek, loak errenditurik, ez zakon errespondatu. - Jauna —erran zuen Turpin onak; - erreza ezazu, erreza ezazu enekin. Arroitu kori da Uskal Herriko gerla kantua eta egun da gure gloriaren azken eguna.
VIII
Iguzkiak argitzen ditu bizkarrak. Irabazirik Karlomagno ihesi faten da „bere pluma beltz eta bere kapa gorriarekin“. Haurrak eta emazteak dantzatzen dira kontentuz beterik Ibañetan. Kanpokorik ez da ja Uskal Herrian eta menditarren irrintziak igaten dira zeruetaraino.

Já
Gauerdia da. Karlomagno erregea Aurizberrin dago bere armada guziarekin: zeruan ez da ageri ez ilargirik eta ez izarrik; urrunera su handi batzuk argitzen dute mendien artean. Frankoek kantatzen dute herrian, Altabizkarreko inguruan senti dira otsoen lotsagarrizko ainuriak (marrakak) eta euskaldunek zorrozten dituzte arte honetan (bitartean) beren dardo eta aizkorak Ibañetako haitz eta harrietan.
II
Antsiarekin Karlomagnok ezin ahal izan du loa bildu beregana; ohe (ohatze) saihetsean bere pajexko batek leitzen du amodiozko kontu (istorio) bat; urruntxeago, Erroldan indartsuak garbitzen (xahutzen) du bere Durandarte ezpata famatua eta Turpin arzobispo onak errezatzen dio Jaungoikoaren Ama sainduari.
III
- Ene pajexkoa - erran zion Errege Karlomagnok; - zer da gauazko isiltasuna hausten duen arroitu hori? - Jauna - errespondatu zion pajeak; - Iratiko, itsasoa baino handiagoko, oihanaren hostoak dira, haizeak mugiturik. - A! gazte maitea, irudi du hiltzearen oihua (heiagora) eta ene bihotza beldur (lotsatzen) da.
IV
Gaua guziz ilun dago. Ez da ageri ez ilargirik eta ez izarrik zeruetan; urrunera su handi batzuk argitzen dute mendien artean; frankoak lo daude Aurizberrin; Altabizkarreko inguruan otsoak ainuriaz (marrakaz) daude eta euskaldunek zorrozten dituzte beren dardo eta aizkorak Ibañetako haitzetan.
PROTI
Zer da arroitu hori? - galdegin zuen berriz Karlomagnok, eta pajeak, loak errenditurik (harturik), ez zion errespondatu. - Jauna —erran zuen Erroldan indartsuak; - mendiko ugaldea da, Andresaroko ardi saldoen marraka da. - Suspirio bat irudi du - erran zuen errege frankoak. - Hala da, Jauna - errespondatu zion Erroldanek; - Herri honek negar egiten du gutaz oroitzen (ohartzen) denean.
VI
Antsiarekin Karlomagnok ezin ahal izan du loa bildu beregana; lurra ta zeruak argirik gabe daude; otsoak ainuriaz (marrakaz) daude Altabizkarren; euskaldunen aizkorek eta dardoek argitzen dute Ibañetako haritzen artean.
VII
A! - suspiratzen du Karlomagnok. - Ez dezaket lorik egin; kalenturak (sukarrak) erretzen (izekitzen) nau. Zer da arroitu hori? - Eta Erroldanek, loak errenditurik (harturik), ez zion errespondatu. - Jauna —erran zuen Turpin onak; - erreza ezazu, erreza ezazu enekin. Arroitu hori Euskal Herriko gerla kantua da eta egun gure gloriaren azken eguna da.
VIII
Eguzkiak argitzen ditu mendiak. Irabazirik Karlomagno ihesi joaten da „bere pluma beltz eta bere kapa gorriarekin“. Haurrak eta emazteak dantzatzen dira kontentuz beterik Ibañetan. Kanpokorik ez da ja Euskal Herrian eta menditarren irrintziak zeruetaraino igaten dira.

Reference

  1. ^ „Ekialdeko nafarra (Euskalkia)“. Ahotsak.com.
  2. ^ A b Arana, A (2004). Nafarroako Euskalkiak. Zaraitzuera. Irakurgaiak, Hiria Liburuak, (2004). ISBN  84-9797-013-6
  3. ^ Satrustegi, J. M. (1987). Euskal test zaharrak, Euskaltzaindia. ISBN  84-85479-41-6.
  4. ^ Satrustegi, J. M. (1992). „Zaraitzuko euskararen lekukoak“, Luis Villasanteri Omenaldia. Iker, 6, Euskaltzaindia.
  5. ^ Bonaparte, L. L. (1872). Études sur les trois dialectes basques del vallées d’Aezcoa, de Salazar et de Roncal, tels qu’ils sont parlés à Aribe, à Jaurrieta et à Vidangoz, Louis-Lucien Bonaparte.
  6. ^ Pagola, RM; Iribar, I eta Iribar, J J (1997). Bonaparte ondareko eskuizkribuak - zaraitzera Archivováno 2009-06-29 na Wayback Machine, Deustuko Unibertsitatea (Deiker), Euskal Ikaskuntzen Institutua. ISBN  84-7485-539-X
  7. ^ Campion, A (1971). Orreaga. Balada escrita en el dialecto guipuzcoano, acompañada de versiones a los dialectos bizcaino, labortano y suletino y de diez y ocho varyades dialectales de la region bascongada de Nabarra desde Olazagutia hasta Roncal, Samostatné vydání La Gran Enciclopedia Vasca, str. 101.
  8. ^ Larrea, J. M. eta Diez de Ultzurrun, P (1985). Nafarroako euskal idazleak (I). Pamiela. ISBN  84-7681-032-6.
  9. ^ Barandiaran, A (1996). Iruñeko Udalaren literatur lehiaketak (1882-1928), Iruñeko Udala. ISBN  84-89590-61-3.
  10. ^ Azkue, RM (1989). Euskalerriaren Yakintza. Oblíbená literatura del País Vasco, Euskaltzaindia a Espasa Calpe. ISBN  84-239-2550-1.
  11. ^ Azkue, RM (1969). Diccionario vasco-español-frances (repr. Faksimil), La Gran Enciclopedia Vasca. ISBN  0-7859-0952-4.
  12. ^ Mitxelena, K (1967). Notas fonologicas sobre el salacenco, ASJU, 1.
  13. ^ Estornes, J (1985). Zoilo’ren uzta. La cosecha de Zoilo, Fontes Linguae Vasconum (FLV), 45.
  14. ^ Artola, K (2002-2005). „Zaraitzuera aztertzeko ekarpen berriak“ (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 eta 10), Fontes Linguae Vasconum (FLV), 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99 beta 102.
  15. ^ Arana, A (2001). Zaraitzuko Hiztegia, Nafarroako Gobernua eta Hiria Liburuak. ISBN  84-235-2144-3.
  16. ^ Arana, A (2002). Zaraitzuko Uskara. Zaraitzuera ikasteko liburua, Nafarroako Gobernua eta Hiria Liburuak. ISBN  84-95765-26-8
  17. ^ Camino, I (1997). Aezkoako euskararen azterketa dialektologikoa, Nafarroako Gobernua. ISBN  84-605-6722-2.
  18. ^ Camino, I (1998) Nafarroako Hizkerak[trvalý mrtvý odkaz ]. Udako Euskal Unibertsitatea. ISBN  84-86967-92-9.
  19. ^ Několik článků v časopise Fontes linguae vasconum: Studia et documenta